تعریف پدافند غیر عامل:
کوتاه ترین تعریف پدافند غیرعامل ، “دفاع بدون سلاح – دفاع غیرنظامی” می باشد.
کامل ترین تعریف از مجمع تشخیص مصلحت نظام در سند چشم انداز ۲۰ ساله کشور:
“مجموع اقدام های غیر مسلحانه ای که موجب افزایش بازدارندگی، کاهش آسیب پذیری، تداوم فعالیت های ضروری، ارتقا پایداری ملی و تسهیل میریت بحران در مقابل تهدید ها و اقدام های نظامی دشمن می شود.”
پدافند غیرعامل نوعی دفاع غیرنظامی است که به جنگ‌افزار نیاز ندارد و با اجرای آن می‌توان از وارد شدن خسارات زیاد مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات زیاد انسانی جلوگیری نموده یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.
 
تاریخچه پدافند غیرعامل:
از جمله مشهورترین دیوارها و دژهای دفاعی احداث شده در طول تاریخ بشری می توان موارد زیر را نام برد:
•    دیوارهارهای دفاعی معروف ازجمله: دیوار چین، دیوار گرگان ، دیوار برلین، دیوار آتلانتیک و…
•    ساخت اسب چوبی تروا در یونان باستان
•    جنگهای صدر اسلام نظیر جنگ احد و جنگ خندق
 
اصول پدافند غیرعامل:
•    استتارنامرئی سازی
•    اختفا
•    پوشش
•    فریب
•    تفرقه و پراکندگی
•    مقاوم‌سازی و استحکامات
•    هشدار به موقع
•    مکان یابی و انتخاب عرصه های ایمن در جغرافیای کشور ،
•    ایجاد پراکندگی و تمرکز زدایی در توزیع عملکرد ها ،
•    مقاوم سازی و ایجاد استحکامات امن دفاعی و پناهگاهی،
•    کوچک سازی،
•    اعلام هشدار و خبر اولیه ،
•    چند منظوره سازی،
•    متنوع سازی منابع،
•    عمق بخشی لایه های دفاعی،
•    جا به جایی و تحرک،
•    صیانت از مردم و سرمایه انسانی و… 
 
 
حیطه دستگاههای دولتی
در پدافند غیرعامل تمام نهادها، نیروها، سازمان‌ها، صنایع و حتی مردم عادی می‌توانند نقش مؤثری ایفا کنند در حالیکه در پدافندعامل مانند سیستم‌های ضدهوایی و هواپیماهای رهگیر، تنها نیروهای مسلح مسئولیت برعهده دارند.  
 
گستره پدافند غیرعامل:
۱.    پدافند سایبری
۲.    پدافند الکترونیک
۳.    پدافند زیستی
۴.    پدافند فرهنگی
۵.    پدافند مردم محور
۶.    پدافند اقتصادی
۷.    پدافند شیمیایی
۸.    پدافند پرتوی – هسته ای
۹.    پدافند شهری
۱۰.    مدیریت بحران
 
قوانین پدافند غیرعامل:
۱- قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران
۲- چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران در افق۱۴۰۴
۳- سیاست های کلی نظام در حوزه خودکفایی دفاعی و امنیتی
۴- بند۱۱ ماده۱۲۱ قانون برنامه ۵ ساله چهارم توسعه جمهوری اسلامی ایران
۵- مواد ۱۹۸،۱۹۹،۲۰۱( بند ک) ، ۲۱۵ و ۲۳۱ قانون برنامه ۵ ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران
۶- زیر بندهای (۵۳-۲) و (۵۳-۳) بند ۵۳ پیش نویس ۶ ساله توسعه جمهوری اسلامی ایران
۷- بند ۱۵ ماده (۱) سند ملی آمایش یرزمین ۸- اساسنامه سازمان پدافند غیر عامل کشور
۹- سیاست های کلی نظام در حوزه پدافند غیرعامل (مصوب مجمع تشخیص مصلحت نظام)
 
سطوح پدافند غیرعامل
۱.    سطح راهبردی: تدابیرمقام معظم رهبری- قوانین و سیاستها و سند چشم انداز
۲.    سطح عملیاتی: آیین نامه ها- نظامات اجرایی- دستوالعمل ها
۳.    سطح اجرایی: کیفیت اجرا- امادگی- آموزش- رزمایش و ارزیابی نیروها
 
زیرساختهای پدافندغیرعامل
۱.    اماکن و تاسیسات ویژه– فعالیت فراملی-درگستره بین المللی
۲.    اماکن و تاسیسات حیاتی– فعالیت ملی-درگستره کشور
۳.    اماکن و تاسیسات حساس– فعالیت منطقه ای-درگستره منطقه
۴.    اماکن و تاسیسات مهم– فعالیت محلی-درگستره محلی
۵.    اماکن و تاسیسات قابل حفاظت– فعالیت موردی
 
کارکردهای پدافندغیرعامل:
•    حفاظت از جان مردم
•    حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی
•    استمرار خدمات ضروری
•    حفاظت از تاسیسات و تجهیزات
•    پایدار سازی مدیریت عالی کشور
•    حفاظت سایبری از کشور
•    تامین نیازهای مردم
•    حفاظت شهر در جنگ ها
•    تداوم شبکه های اطلاع رسانی
•    تداوم اداره و مدیریت مردم
 
 
اهمیت دفاع غیرعامل
۱.    موجب زنده ماندن وحفظ بقای نیروی انسانی
۲.    موجب صرفه جویی اقتصادی ارزی وریالی درحفظ تسلیحات وتاسیسات
۳.    حفظ مراکز حیاتی، حساس ومهم کشور در برابرتهاجم دشمن
۴.    تحمیل هزینه زیاد درجنگ به دشمن
۵.    اترات مثبت روانی درجامعه
۶.    حفظ نیروی نظامی برای واکنش در زمان مناسب
۷.    بروز جنگ در آینده ولزوم آمادگی دفاعی
۸.    ساده تر وکم هزینه تر بودن وسهل الوصول بودن خود کفایی در دفاع عامل نسبت به غیرعامل
 
اهداف پدافند غیرعامل
•    کاهش قابلیت و توانایی سامانه ‌های شناسایی، هدف یابی و دقت هدف ‌ گیری تسلیحات آفندی دشمن.
•    تقلیل آسیب ‌پذیری و کاهش خسارات تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی مراکز حیاتی، حساس و مهم
•    حفظ سرمایه ‌ های کلان ملی کشور.
•    حفظ توان خودی جهت ادامه فعالیتها و تداوم عملیات تولید و خدمات رسانی.
•    سلب آزادی و ابتکار عمل از دشمن و ایجاد شرایط سخت و دشوار برای وی در صحنه عملیّات.
•    صرفه ‌ جویی در هزینه ‌ های تسلیحاتی و نیروی انسانی.
•    افزایش آستانه مقاومت مردمی و قوای خودی در برابر تهاجمات دشمن و بلاهای غیر طبیعی.
•    تحمیل هزینه بیشتر به دشمن از طریق وادار نمودن وی به تلف نمودن منابع محدود خود بر روی اهداف کاذب
•    بالا بردن توان دفاعی کشور.
•    توزیع ثروت، جمعیّت و سرمایه‌های ملّی در فضای سرزمینی کشور از طریق اعمال سیاست تمرکززدایی، آمایش سرزمینی و…
•    ایجاد آمادگی ‌ های لازم مقابله با دشمن در شرایط تهدیدات نامتقارن.
•    حفظ تمامیّت ارضی، امنیّت ملّی و استقلال کشور .
•    ایمنی سازی مراکز حیاتی، حساس و مهم.
•    توسعه کمی و کیفی نیروی انسانی متخصص.
•    ارتقاء قابلیت بقا و حفظ کشور در شرایط بحران.
•    افزایش آستانه مقاومت ملی و تقویت مولفه های مقاومت در مقابل تهدیدات.
•    فرهنگ سازی و ایجاد باور عمومی در مورد تاثیر پدافند غیر عامل در کاهش آسیب پذیری.
•    کسب امنیت پایدار در توسعه و پایدار سازی زیرساخت های حیاتی کشور.
•    تحقیق و پژوهش، تولید علم و فناوری و فرهنگ سازی و تبدیل آن به معارف عمومی.
•    تکمیل چرخه دفاعی کشور و تعامل مثبت با دفاع عامل و پدافند غیر عامل.
•    نهادینه کردن رعایت اصول و ضوابط پدافند غیر عامل در طرح های توسعه منتهی به ایجاد مراکز طبقه بندی.
•    کاهش مجموعه آسیب پذیری های کشور و نمایان نمودن اقتدار ملی ناشی از آن به عنوان یکی از مولفه های بازدارندگی.
•    به حداقل رسانیدن تاثیر تهدیدات نظامی دشمن بر زیرساخت های حیاتی، حساس و مهم.
•    توسعه کمی و کیفی ظرفیت و توان اجرایی پدافند غیر عامل در بدنه مهندسی کشور (مشاوره و اجرا).
 
چشم انداز پدافند غیرعامل
•    دارای عزم ملی و باور عمومی در مسئولین و مردم نسبت به رعایت اصول پدافند غیرعامل
•    توانمند در تأمین حداکثر ایمنی و پایداری و به حداقل رساندن آسیب‌پذیری زیرساخت‌ها
•    قادر حفظ استقلال، تمامیت ارضی و سرمایه‌‌های ملی
•    توانمند در تأمین حداکثر ایمنی و پایداری زیرساخت‌های مرتبط با مردم
•    دارای زیرساخت‌‌ها، نظام خدمات رسانی امن در برابر تهدیدات.
•    برخوردار از آمایش سرزمینی مناسب و متکی به ویژگی‌های جغرافیایی، جمعیتی، فرهنگی
•    دارای پشتوانه فرهنگی، حقوقی و قانونی جامع در سطح کشور با قابلیت تأمین و اجرای الزامات و ضوابط مربوط
•    برخوردار از نظام یکپارچه، هماهنگ و کارآمد پدافند غیرعامل کشور با قابلیت تعامل سازنده و پیشبرنده با دولت، نیرو‌های مسلح و مردم در زمینه اعمال تدابیر دفاعی امنیتی در بخش‌‌های مختلف.
•    برخوردار از نظام بهینه شده، توسعه یافته و توانمند مدیریت بحران ناشی از جنگ و دفاع غیرنظامی با مشارکت مردم.
•    برخوردار از نظام توسعه یافته و امن توسعه ملی با ملاحظات پدافند غیرعامل
•    دست‌یافته به نظام جامع (فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، علمی، آموزشی، فنی، مهندسی و …) در حوزه‌‌های مختلف پدافندغیرعامل
•    برخوردار از نظام تولید مدیریت دانش و فناوری بومی پدافندغیرعامل توسعه یافته و نهادینه شده با تأثیر بازدارندگی بالا
•    دارای قابلیت بهره مندی از توانایی‌ها و ظرفیت‌های نیرو‌های داوطلب مردمی و بسیج برای پدافند غیرعامل و مدیریت بحران ناشی از جنگ
 
 
ماموریت پدافند غیرعامل
•    کاهش آسیب پذیری زیر ساخت‌‌های حیاتی حساس و مهم کشور در برابر تهدیدات دشمن.
•    افزایش ضریب امنیت ملی و قدرت بازدارندگی ملی و ارتقاء آستانه تحمل ملی در برابر تهدید.
•    ارتقاء عزم ملی، باور و فرهنگ عمومی و سازمانی در خصوص رعایت اصول پدافند غیرعامل و مدیریت بحران.
•    تولید دانش بومی و توسعه و بهبود نظام مدیریت دانش بومی پدافند غیرعامل کشور و بهره‌گیری از فن‌آوری‌های مناسب و روز آمد و آینده پژوهی در خصوص دفاع غیرعامل.
•    ایجاد ایمنی وحفاظت برای آحاد مردم با اقدامات پدافند غیرعامل.
•    تداوم خدمات ضروری کشور، استان، شهر و دستگاه‌های در شرایط جنگ.
•    اداره و مدیریت بحران صحنه حادثه (جنگ) در شهر‌ها، استان‌‌ها، دستگاه‌‌ها(جستجو، امداد، نجات، درمان،انتقال و…)
•    اداره و سازماندهی و بکارگیری مردم  با روش‌‌های دفاع غیرنظامی در شرایط جنگ و ارائه الگوی جامعه آماده.
•    نهادینه سازی ملاحظات فنی و پدافند غیرعامل در بستر طرح‌های ملی و استانی کشور در دست مطالعه.
•    اموزش عمومی آحاد مردم و تمرین ومانور برای کسب حداکثر امادگی
 
سیاست‌های پدافندغیرعامل
۱.    تهدید شناسی پیش دستانه و تهدید محوری
۲.    ارتقای آمادگی در برابر هر تهدید
۳.    اولویت در تمرکز بر زیرساخت های ویژه، حیاتی و حساس
۴.    اختصاص زیرساخت های مهم و قابل حفاظت در استانها
۵.    درونی سازی مولفه های اصلی پدافندی کشور
۶.    تأکید بر فعال سازی پدافند در بخش خصوصی
۷.    بکارگیری ظرفیت های ملی و تخصصی و پرهیز از موازی کاری
۸.    تأکید بر اقدام در سطوح راهبردی با حوزه تأثیر ملی
۹.    توسعه تفکر راهبردی بر پدافند غیرعامل در مدیران عالی و میانی
۱۰.    مدیریت و بکارگیری بر منابع ملی، دستگاهی و استانی
۱۱.    اقتصادی سازی اقدامات و طرح های پدافند غیرعامل
۱۲.    تاکید بر حوزه های مردمی اقتصاد
۱۳.    بازمهندسی نظام جامع پدافند غیرعامل و روان سازی فرآیندها
۱۴.    دانش محوری و تعمیق علمی،  آموزشی و پژوهشی
۱۵.    ارتقاء و اثر بخشی کیفی اقدامات پدافند غیرعامل
 
مصوبات مجمع تشخیص مصلحت نظام در پدافندغیرعامل
۱.    رعایت اصول و ضوابط پدافند غیرعامل و ایمن سازی نسبت به مراکز جمعیتی و حائز اهمیت
۲.    طبقه بندی مراکز، اماکن وتأسیسات حائز اهمیت به حیاتی، حساس و مهم
۳.    تهیه و اجرای طرحهای پدافندغیرعامل(بارعایت اصل هزینه- فایده) در مورد مراکز، اماکن و تأسیسات حائز اهمیت
۴.    تهیه طرح جامع پدافند غیرعامل در برابر سلاحهای غیرمتعارف نظیر هسته ای، میکروبی و شیمیایی
۵.    دویاچند منظوره کردن برخی از متحدثات، تأسیسات و شبکه های ارتباطی
۶.    فرهنگ سازی و آموزش عمومی در زمینه بکار گیری اصول و ضوابط پدافند غیرعامل
۷.    رعایت طبقه بندی اطلاعات طرح های پدافند غیرعامل.
۸.    ممانعت از ایجاد تأسیسات پر خطر در مراکز جمعیتی
۹.    حمایت لازم از توسعه فناوری و صنایع مرتبط با پدافند غیرعامل
۱۰.    اصول و ضوابط مقابله با تهدیدات نرم افزاری و الکترونیکی بمنظورحفظ وصیانت شبکه‌های اطلاع رسانی، مخابراتی و رایانه
۱۱.    تعیین یا ایجاد نهادی در دولت برای تدوین، طراحی، برنامه ریزی و تهیه ضوابط، استانداردها و آیین نامه های پدافند غیرعامل
۱۲.    پیش بینی ساز و کار لازم برای تهیه طرح های مشترک در حوزه پدافند غیرعامل در جهت هم افزایی و کاهش هزینه ها